مالیات بر ارزش افزوده
مالیات بر ارزش افزوده (Value-added tax) یکی از مهمترین مالیاتهای غیرمستقیمی است که در سطح جهانی وجود داشته و از منابع تأمین هزینههای دولت به شمار میرود. منظور از این مالیات همان ارزشی بوده که در طول فرآیند تولید به مواد اولیه محصول یا خدمات اضافه شده و پرداخت کننده نهایی آن نیز شخص مصرف کننده است.
علت غیرمستقیم بودن آن نیز به همین نکته برمیگردد که میزان آن متناسب با مصرف و خرید افراد تعیین شده و در نتیجه به طور مستقیم از درآمد آنها کسر نمیگردد. از سال ۱۳۸۷ و با تصویب قانون مالیات بر ارزش افزوده در ایران، این نوع از مالیات در ایران نیز به اجرا درآمده و سوالات و ابهامات زیادی را در ذهن پرداختکنندگان آن ایجاد کرده است؛ به همین علت ما این مقاله از بلاگ رایان محاسب را به بررسی جامع مفهوم مالیات ارزش افزوده اختصاص دادهایم و اگر شما هم در این زمینه کنجکاو هستید، مطالعه این مطلب را از دست ندهید!
ارزش افزوده چیست؟
قبل از آن که مفهوم مالیات بر ارزش افزوده را مورد کالبدشکافی قرار دهیم، ضرورت دارد قدمی به عقب برگشته و نگاهی به خود مفهوم ارزش افزوده داشته باشیم. در یک تعریف کلی از ارزش افزوده میتوان گفت که منظور از ارزش افزوده تفاوت هزینه تولید یک کالا (یا ارائه یک خدمات) با قیمت نهایی آن بوده و فرمول ارزش افزوده نیز به شرح زیر است:
ارزش افزوده = هزینه تولید کالا – قیمت نهایی محصول |
به بیان سادهتر، به هنگامی که از ارزش افزوده صحبت میکنیم منظور ما همان ارزشی بوده که در طول فرایند تولید یک محصول به مواد اولیه آن افزوده شده است. به عنوان مثال، اگر در تهیه یک لیوان لیموناد از لیمو، شکر، چند برگ نعنا، عسل و آب استفاده کنید و قیمت نهایی این مواد اولیه چیزی در حدود ۳۰ هزار تومان باشد و شما این نوشیدنی را با قیمت ۷۵ هزار تومان به فروش رسانید، در چنین حالتی شما ۴۵ هزار تومان ارزش افزوده ایجاد کردهاید.
در نتیجه روشن است که در بحث ارزش افزوده (Value added) همه چیز به فرآیند تولید مربوط میشود که افزایش ارزش پولی کالا را در پی دارد. در مثالی دیگر میتوان ارزش افزوده ۱ کیلوگرم شیرینی را مورد بررسی قرار داد که در تهیه آن از شکر به میزان ۲ هزار تومان، آرد به میزان ۳ هزار تومان، تخم مرغ به میزان ۳ هزار و ۵۰۰ تومان و در نهایت ۴۵۰۰ تومان از سایر مواد اولیه استفاده شده است (جمعاً ۱۳ هزار تومان) و محصول را به قیمت ۵۰ هزار تومان به فروش میرسانیم که در چنین حالتی، ارزش افزوده ۱ کیلوگرم شیرینی برابر با ۳۷ هزار تومان خواهد بود.
مالیات ارزش افزوده چیست؟
تاکنون تعاریف متعددی از مالیات ارزش افزوده (VAT) ارائه شده است و از آنجایی که در پرداخت این نوع از مالیات با قانون آن سروکار داریم، بهتر است در قدم اول به سراغ تعریفی که از مالیات ارزش افزوده در ماده ۳ قانون مالیات ارزش افزوده سازمان مالیاتی کل کشور ارائه شده است برویم. این تعریف به شرح زیر است:
«مالیات بر ارزش افزوده، مالیات غیرمستقیمی است که بر تفاوت بین ارزش کالاها و خدمات عرضه شده با ارزش کالاها و خدمات خریداری یا تحصیل شده در یک دوره معین وضع میگردد.»
به طور کلی، مالیات بر ارزش افزوده، نوعی مالیات عام به شمار میرود که بر عموم خدمات و کالاها تعلق میگیرد، مگر آن که صراحتاً اعلام گردد که کالا یا خدماتی معاف از این مالیات است. این مالیات پرداختی از سوی مصرفکنندگان از طریق فروشندگان جمعآوری شده و در نهایت به سازمان امور مالیاتی پرداخت میگردد. طبیعتاً با چنین توضیحی روشن است که در مالیات ارزش افزوده، تولید کنندگان شخصاً مالیاتی پرداخت نمیکنند و این مالیات صرفاً از مصرفکننده نهایی کالا دریافت میشود.
مالیات بر ارزش افزوده چگونه محاسبه میشود؟
به طور کلی در سیستم حسابداری جهانی، از دو شیوه متفاوت برای محاسبه مالیات بر ارزش افزوده استفاده میشود که این روشها عبارتند از: روش تفریقی مستقیم و روش تفریقی غیرمستقیم. نحوه محاسبه ۱۰ درصد مالیات بر ارزش افزوده در روش تفریقی مستقیم به این صورت است که در قدم اول مابهالتفاوت خرید و فروش را محاسبه کرده و سپس عدد حاصله را در نرخ مالیات بر ارزش افزوده ضرب میکنند.
روش تفریقی مستقیم مالیات بر ارزش افزوده |
مالیات متعلقه = نرخ مالیات بر ارزش افزوده × (مبلغ کل فروش کالا و خدمات – مبلغ کل خرید کالا و خدمات) |
اما در ایران برای محاسبه مالیات بر ارزش افزوده از روش تفریقی غیرمستقیم استفاده میشود که به این روش، روش صورت حسابی یا اعتباری نیز گفته میشود. روش تفریقی غیرمستقیم بر این فلسفه بنا شده که هر شرکت و بنگاه اقتصادی به هنگام خرید یک کالا، علاوه بر پرداخت بهای این ماده اولیه، مالیات بر ارزش افزوده آن را نیز پرداخت میکند و به هنگام فروش کالا نیز علاوه بر بهای تمام شده کالا، مالیات بر ارزش افزوده آن را نیز از خریدار دریافت میکند.
روش تفریقی غیرمستقیم مالیات بر ارزش افزوده |
مالیات متعلقه = مالیات و عوارض فروش – مالیات و عوارض خرید |
برای درک بهتر نحوه محاسبه مالیات بر ارزش افزوده در ایران به مثال زیر درباره تولید کننده فرضی خودرو با نام خودروسازان ایران توجه کنید:
- شرکت خودروسازان ایران مواد خام و اولیه را با قیمت ۲۰۰ میلیون ریال خریداری میکند که طبیعتاً مالیات بر ارزش افزوده آن برابر با ۲۰ میلیون ریال خواهد بود که بایستی به دولت پرداخت نماید؛ در چنین حالتی جمع پرداختی وی برابر با ۲۲۰ میلیون ریال خواهد بود.
- این شرکت محصولات تولید شده خود را با قیمت ۵۰۰ میلیون ریال به همراه ۵۰ میلیون ریال ارزش افزوده (مجموعاً ۵۵۰ میلیون ریال) به توزیع کننده میفروشند. در چنین حالتی باید مابهالتفاوت مالیات دریافتی و پرداختی که برابر با ۳۰ میلیون ریال است را به عنوان مالیات بر ارزش افزوده پرداخت نماید.
- در نهایت، توزیع کننده این محصول را با قیمت ۱ میلیارد ریال همراه با ارزش افزوده آن که برابر با ۱۰۰ میلیون ریال است (مجموعاً ۱ میلیارد و ۱۰۰ میلیون ریال) به مصرفکننده نهایی میفروشد. توزیع کننده در این مرحله باید مابهالتفاوت مالیات دریافتی و پرداختی که برابر با ۵۰ میلیون ریال است را به دولت پرداخت کند.
مالیات بر ارزش افزوده در سال ۱۴۰۳ چند درصد است؟
یکی از سوالات پرتکرار در ارتباط با مالیات بر ارزش افزوده به درصد آن در سال جاری مربوط میشود. در پاسخ به چنین سوالی باید بگوئیم که از تاریخ اجرایی شدن قانون دائمی مالیات بر ارزش افزوده در سال ۱۴۰۳، اظهارنامه ارزش افزوده به شکل مجموع مالیات و عوارض با نرخ ۱۰ درصد برای عموم کالاها مورد محاسبه قرار میگیرد. البته در این میان برخی کالاهای معدودی نیز وجود دارند که نرخ متفاوتی برای ارزش افزوده آنها در نظر گرفته شده یا به طور کلی معاف از مالیات هستند.
کالاهای معاف از قانون مالیات بر ارزش افزوده
معاون درآمدهای سازمان امور مالیاتی در ارتباط با معافیتهای قانون جدید مالیات بر ارزش افزوده چنین اظهار داشته است که پایه اصلی معافیتها را حمایت از سبد مصرفی خانوار شکل داده و به طور کلی کالاها و خدمات معاف از مالیات بر ارزش افزوده را میتوان در ۲ تصویر زیر مشاهده نمود:
تغییرات و اصلاحات مالیات بر ارزش افزوده ۱۴۰۳ نسبت به سالهای گذشته
در قانون جدید ۱۴۰۳ با تغییرات و اصلاحات جدیدی مواجه هستیم که در سالهای گذشته نمونه مشابه آن دیده نمیشد! این تغییرات به شرح زیر است:
- براساس بخشنامه جدید گمرک ایران، نرخ مالیات بر ارزش افزوده واردات انواع روغن خام (آفتابگردان، سویا، کلزا و پالم) و همچنین انواع دانههای روغنی (نظیر گلرنگ، سویا و کلزا) از ۱۰ درصد به ۱ درصد کاهش یافته است.
- اصل طلا، جواهر و پلاتین از پرداخت مالیات بر ارزش افزوده معاف هستند؛ اما اجرت ساخت، سود و کارمزد آنها مشمول ۱۰ درصد مالیات بر ارزش افزوده خواهد بود.
- آب مصرفی محصولات کشاورزی و بیمه آنها، خدمات ورزشی (با اخذ مجوز از مراجع ذیصلاح) و هتلهای ۳ ستاره و پایینتر از پرداخت مالیات بر ارزش افزوده معاف هستند.
- شرکتهای هواپیمایی که براساس قانون مالیات بر ارزش افزوده مصوب سال ۱۳۸۷ مشمول پرداخت عوارض ۵ درصدی بودند، با اجرای قانون جدید ۱۴۰۳ این عوارض حذف شده و پرداخت مالیات بر ارزش افزوده ۱۰ درصدی جایگزین آن شده است. (چنین امری در افزایش قیمت بلیط هواپیما تاثیر دارد)
- قند و شکر که قبلاً در دسته کالاهای معاف از پرداخت مالیات بر ارزش افزوده بودند، از سال ۱۴۰۳ به بعد در دسته کالاهای مشمول پرداخت مالیات جای میگیرند.
انواع مالیات بر ارزش افزوده
خود مالیات بر ارزش افزوده به سه نوع تقسیم میشود که تسلط بهتر بر ماهیت و چیستی آن مستلزم تسلط کامل بر انواع آن است. به طور کلی انواع مالیات بر ارزش افزوده به شرح زیر هستند:
- مالیات بر ارزش افزوده درآمد: مالیات بر ارزش افزوده درآمد نوعی از انواع مالیات ارزش افزوده بوده که منظور از آن مالیات بر فروش تولید خالص کالاها بوده و در این نوع مالیات، پس از کسر هزینه استهلاک، ارزش افزوده از نوع درآمدی به سرمایهگذاری خالص تعلق میگیرد.
- مالیات بر ارزش افزوده تولیدی: در این نوع خاص از مالیات، اعمال مالیات هم بر فروش کالاهای مصرفی (نظیر مواد غذایی) و هم بر فروش کالاهای سرمایهای (مثل جواهرات و طلا) تعلق میگیرد و در آن بنگاه اقتصادی با خرید کالا هیچ اعتبار مالیاتی دریافت نمیکند.
- مالیات ارزش افزوده مصرفی: در این نوع از مالیات بر ارزش افزوده، مالیات بر کالاها و خدمات مصرفی اعمال گشته و سرمایهگذاری و استهلاک را دربرنمیگیرد؛ نتیجتاً در این نوع خاص از مالیات ارزش افزوده، بار از دوش تولید برداشته شده و به مصرف کننده منتقل میگردد. چنین سیستمی قادر است انگیزه تولید و سرمایهگذاری را بالا ببرد و به همین علت بسیاری از کشوره از این سیستم مالیات ارزش افزوده پیروی میکنند.
مالیات ارزش افزوده به چه مشاغلی تعلق میگیرد؟
مالیات بر ارزش افزوده کلیه مشاغلی را که به نوعی با خرید و فروش کالا و خدمات در ارتباط هستند، تحت پوشش قرار میدهد. براساس قانون مالیات بر ارزش افزوده، مشاغل زیر موظف به پرداخت مالیات ارزش افزوده هستند:
مشاغلی که موظف به پرداخت مالیات بر ارزش افزوده هستند | ||
کلیه واردکنندگان کالا | کلیه صادرکنندگان کالا | موسسات مهندسی و مهندسی مشاور |
بهرهبرداران از معادن | هتلهای بالای ۴ ستاره | فروشگاههای بزرگ و عمدهفروشها |
فروشندگان طلا و جواهر | چاپخانهداران | ارائهکنندگان خدمات مدیریتی و مشاورهای |
فروشندگان آهنالات | کارخانههای تولیدی و صنعتی | موسسات حمل و نقل موتوری و بابری |
موسسات تبلیغاتی و بازاریابی | تالارهای پذیرایی و رستورانها | حسابداران رسمی شاغل و موسسات حسابرسی |
تعمیرگاههای مجاز خودرو | دفاتر خدمات مسافرتی | ارائهدهندگان خدمات انفورماتیک و رایانهای |
اغذیهفروشیهای زنجیرهای | مکانهای تفریحی و سینماها | نمایندگان موسسات تجاری و صنعتی |
دفاتر اسناد رسمی | نمایشگاهها و بنگاههای املاک و خودرو | دفاتر خدمات الکترونیک |
سامانه مالیات ارزش افزوده
برای پرداخت مالیات ارزش افزوده کالاهای مشمول این قانون، مؤدیان پس از ارسال اظهارنامه از طریق سامانه مالیاتی بایستی در موعد مقرر نسبت به پرداخت مالیات اقدام کنند. ارسال اظهارنامه از طریق درگاه ملی خدمات الکترونیک به آدرس www.my.tax.gov.ir صورت میگیرد. توجه داشته باشید که موعد پرداخت این مالیات فصلی (۳ ماه به ۳ ماه) بوده و پس از پایان هر ۳ ماه به مالکان مشاغل و کسبوکارها ۱۵ روز مهلت داده میشود تا از طریق سامانه مالیات ارزش افزوده، اظهارنامه را تکمیل و مالیات را متناسب با فیش مالیاتی صادر شده به اداره امور مالیاتی پرداخت نمایند.
به یاد داشته باشید که نداشتن فعالیت مالی از سوی یک شرکت یا مشاغل اشخاص حقیقی دلیلی برای عدم ارسال اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده نبوده و برای عدم تعلق جریمه به این اشخاص باید اظهارنامه ارزش افزوده سفید را به همراه سایر مدارک ارائه نمایند.
بهترین شیوه پرداخت مالیات بر ارزش افزوده
با توجه به این واقعیت که مالیات بر ارزش افزوده، مالیات عمومی بوده که تقریباً بر کلیه کالاها و خدمات فروخته شده اعمال میگردد، ما در این مقاله تلاش نمودیم تا مهمترین نکات موجود در پیرامون این نوع خاص از مالیات را مورد بحث و بررسی قرار دهیم. اصل اساسی که مالیات ارزش افزده بر پایه آن بنا شده، این است که مصرفکنندگان محصولات بایستی متناسب با ارزش محصول خریداری شده مالیات غیرمستقیمی را پرداخت نمایند.
نرخ این مالیات به صورت درصدی بوده که در سال ۱۴۰۳ با افزایش ۱ درصدی از ۹ درصد به ۱۰ درصد ارتقا یافته است. لازم به ذکر است که اگر در ارتباط با نحوه تکمیل اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده و پرداخت آن به کمک نیاز دارید، کافیست با کارشناسان ما در مجموعه رایان محاسب در ارتباط باشید.
اهمیت مشاوره تخصصی در مدیریت مالیات بر ارزش افزوده
مدیریت صحیح مالیات بر ارزش افزوده برای کسب و کارها امری حیاتی است. با توجه به پیچیدگی های قانونی و تغییرات مداوم در مقررات مالیاتی، بسیاری از شرکتها و مشاغل نیاز به راهنمایی تخصصی در این زمینه دارند. خدمات مالیاتی ما با ارائه مشاوره های حرفهای در زمینه محاسبه، اظهار و پرداخت مالیات بر ارزش افزوده، به شما کمک میکند تا از تمام معافیتهای قانونی بهرهمند شوید و در عین حال، از جرایم احتمالی ناشی از اشتباهات مالیاتی جلوگیری کنید. تیم متخصص ما با آگاهی کامل از آخرین تغییرات قانونی، از جمله تغییرات اخیر در نرخ مالیات و کالاهای معاف، میتواند راهکارهای مؤثری برای بهینهسازی فرآیندهای مالیاتی کسب و کار شما ارائه دهد. با بهرهگیری از خدمات رایان محاسب ، میتوانید با اطمینان خاطر بر رشد و توسعه کسب و کارتان تمرکز کنید، در حالی که امور مالیاتی شما به بهترین شکل مدیریت میشود.
سوالات متداول
مالیات بر ارزش افزوده چه زمانی به سازمان امور مالیاتی پرداخت میگردد؟
این مالیات در پایان هر ۳ ماه باید به سازمان امور مالیاتی پرداخت گردد.
آیا کلیه کالاها و خدمات دارای مالیات بر ارزش افزوده هستند؟
اصل بر این است که از کلیه کالاها و خدمات مالیات بر ارزش افزوده دریافت شود؛ مگر آن که قانون صریحاً کالا یا خدماتی را معاف از پرداخت مالیات ارزش افزوده نماید.
آیا مالیات بر ارزش افزوده همان مالیات بر مصرف است؟
خیر، هر دو مالیات مستقلی بوده که به صورت جداگانه دریافت میشوند. مالیات بر مصرف به کالاهایی نظیر سیگار تعلق میگیرد تا مصرف آن کاهش پیدا کند.