معافیت مالیاتی چیست؟
پرداخت مالیات علاوه بر آن که موجب توزیع عادلانه درآمد میان کلیه اقشار یک جامعه میشود، در اصل یکی از منابع درآمدی دولتها بوده که از طریق آن هزینه خدمات عمومی مورد نیاز در یک کشور را تأمین میکنند؛ از اینرو پرداخت مالیات امری واجب و الزامی بوده که برای پرداخت آن در کلیه کشورها قوانین آمره تصویب میشود و تخطی از پرداخت صحیح مالیات کیفر و مجازات سنگین فرار مالیاتی که شامل جریمه و زندان است را در پی خواهد داشت. البته با وجود اجباری بودن پرداخت مالیات برخی از اشخاص معاف از پرداخت مالیات هستند که عموماً این معافیتهای مالیاتی با هدف تشویق کارآفرینان و کمک به توسعه اقتصادی کشور در نظر گرفته میشوند. با ما در این مقاله از بلاگ رایان محاسب همراه باشید تا با معافیت مالیاتی و همچنین اشخاصی که تحت شمول این معافیتها قرار میگیرند، بیشتر آشنا شوید.
منظور از مالیات چیست؟
مالیات در یک تعریف ساده عبارت است از مال و سرمایهای که به دارایی و درآمد اشخاص تعلق میگیرد و بوسیله یک نهاد و سازمان دولتی از این اشخاص اخذ میگردد تا از این طریق هزینههای دولت و همچنین هزینههای خدمات عمومی مورد نیاز کشور تأمین گردد. این هزینه اجتماعی اجباری دارای سابقه و تاریخچه ۵ هزار ساله بوده و صرفاً به جمهوری اسلامی ایران اختصاص ندارد و در تمامی کشورهای دنیا به بخشی از منابع درآمد حکومتها تبدیل شده است.
عموم کشورها مسئولیت جمعآوری این مالیات را به سازمان و نهاد خاصی محول کردهاند که خود این نهادها نیز دارای ماهیت دولتی بوده و در صورت لزوم قادر هستند از قوه قاهره و اقتدارات دولتی برای اخذ مالیات صحیح استفاده نمایند. در کشور ما سازمان امور مالیاتی کشور این مسئولیت را برعهده گرفته است. البته این که چه کسانی موظف به پرداخت مالیات هستند در قوانین به طور دقیق مشخص میشود و این سازمانها رأساً آزادی عملی در اخذ مالیات از اشخاص ندارند.
در ماده ۱ قانون مالیاتهای مستقیم افرادی که موظف به پرداخت مالیات در ایران هستند به گروههای زیر تقسیم شدهاند:
- کلیه اشخاص حقیقی و حقوقی که دارای اموال و املاکی در ایران هستند (این مالیات نسبت به اموال و املاک مطابق با مقررات باب دوم این قانون اخذ میگردد.)
- کلیه اشخاص حقیقی ایرانی که در ایران اقامت دارند باید نسبت به درآمدهای کسب شده در ایران و همچین خارج از ایران مالیات پرداخت کنند.
- کلیه اشخاص حقیقی ایرانی که در خارج از ایران اقامت دارند نیز باید نسبت به درآمدهای کسب شده در ایران مالیات پرداخت نمایند.
- کلیه اشخاص حقوقی ایرانی نظیر شرکتها موظف به پرداخت مالیات نسبت به کلیه درآمدهای کسب شده در داخل و خارج از ایران هستند.
- کلیه اشخاص غیرایرانی اعم از آن که حقیقی یا حقوقی باشند باید نسبت به درآمدهایی که در داخل خاک ایران تحصیل کردهاند مالیات پرداخت کنند. این موضوع شامل موضوعات مرتبط با درآمدهای کسب شده ناشی از واگذاری امتیاز، واگذاری فیلمهای سینمایی (حق نمایش)، دادن تعلیمات و کمکهای فنی و مواردی از این دست نیز خواهد شد.
البته در این ماده ذکر شده است تعدادی از سازمانها و گروهها مثل وزارتخانه که بودجه آنها از طریق دولت تأمین میگردد، مشمول موارد این ماده قانونی نمیشوند.
انواع مالیات
در یک دستهبندی کلی مالیات دریافتی از اشخاص به دو دسته مستقیم و غیرمستقیم تقسیم میشود که تعریف هر یک از این انواع مالیات دریافتی از اشخاص به شرح زیر است:
- مالیات مستقیم: مالیاتی بوده که به صورت مستقیم به درآمد اشخاص تعلق گرفته و مستقیماً از این اشخاص اخذ میگردد. به بیان بهتر، مالیات مستقیم بر درآمد اشخاص تاثیرگذاشته و موجب کاهش درآمد آنها میگردد. توجه داشته باشید که عمده خدمات مالیاتی نیز در همین بخش مالیات مستقیم کاربرد داشته و بسیاری از افراد به دنبال راهکاری برای کاهش میزان مالیات مستقیم و قرارگیری در دسته افراد معاف از مالیات هستند.
- مالیات غیرمستقیم: برخلاف مالیات مستقیم، در موضوع مالیات غیرمستقیم میزان مالیات تعلق گرفته به اشخاص از طریق واسطه به حساب اداره امور مالیات پرداخت میگردد. این مالیات به کالا و خدمات تعلق میگیرد؛ در نتیجه به تناسب میزان مصرف ممکن است میزان پرداخت این مالیات برای اشخاص متفاوت باشد. بحث معافیت مالیاتی در مالیات غیرمستقیم محلی از اعراب نخواهد داشت و تمامی مردم به هنگام خرید کالا یا دریافت خدمات بدون آن که بدانند این مالیات را پرداخت میکنند.
مفهوم معافیت مالیاتی به زبان ساده
گفته شد که در تمامی کشورها داراییها و منابع درآمدی اشخاص مشمول پرداخت مالیات میگردد؛ اما معافیت مالیاتی به نوعی خروج قانونی و موقت از پرداخت چنین مالیاتی است. موضوع معافیت مالیاتی نیز ریشه عمیق و طولانی در ادوار مختلف تاریخی دارد و به نظر شارل مونتسکیو هدفی که دولتها در معافیت مالیاتی به دنبال آن هستند چیزی جز تعدیل شرایط افراد آسیب دیده و پیشرفت مناطق محروم نیست.
به عنوان مثال در کشور ما دولت به منظور تشویق به سرمایهگذاری و رونق یافتن تولید کالاهای دانشبنیان، شرکتهای دانشبنیان را در دسته معافیت مالیاتی قرار داده و مالیاتی از این شرکتها اخذ نمیکند. اگر این حرکت دولت را موشکافانه مورد بررسی قرار دهیم متوجه خواهیم شد که هدف دولت از معافیت مالیاتی شرکتهای دانشبنیان، هدایت نقدینگی به سمت فعالیتهای کمبازدهی بوده که در پیشرفت کشور نقش کلیدی را ایفا میکنند. این موضوع در کسبوکارهای کوچک استارت آپ نیز به نحوی به چشم میخورد.
البته دقت داشته باشید که معافیت مالیاتی شامل همه افراد ساکن در یک کشور نمیشود؛ چراکه گفته شد مالیات یکی از منابع اصلی درآمد دولت بوده و با افزایش معافیت مالیاتی شاهد کاهش درآمد دولت و درنتیجه کسری بودجه خواهیم بود. حال اگر دولت طیف وسیعی از اشخاص را در دسته معافیت مالیاتی قرار دهد برای جبران این کاهش درآمد به ناچار باید میزان مالیات دریافتی از سایرین را افزایش دهد که تداوم چنین روندی موجب ایجاد بیعدالتی و هرج و مرج در کشور خواهد شد.
چه کسانی از مالیات معاف هستند؟
حالا که متوجه شدیم معافیت مالیاتی صرفاً برای اشخاص و موارد خاصی در کشور در نظر گرفته شده است، سوال اینجاست که چه اشخاصی معاف از پرداخت مالیات هستند؟ ملاک ما در پاسخگویی به این سوال قوانین مالیاتی کشور است؛ چراکه در این قوانین به دقت تمامی حالات معافیت مالیاتی مشخص و ابتکار عمل از سازمانهای دریافت کننده مالیات سلب شده است. در قوانین مالیاتی کشور حدوداً ۱۴ ماده مستقیماً به معافیت مالیاتی تعلق گرفته است که در ادامه به تناسب موضوع معافیت مالیاتی برخی فعالیتها به بررسی این مواد خواهیم پرداخت.
به طور خلاصه معافیتهای مالیاتی براساس مواد قانونی عبارتند از:
- معافیت مالیاتی اشخاصی که در مناطق آزاد تجاری-صنعتی به فعالیت اقتصادی مشغولند.
- معافیت مالیاتی نسبت به حقوق اشخاص ساکن در مناطق کمتر توسعه یافته
- معافیتهای خاص در نظر گرفته شده برای بخش صادرات
- معافیت مالیاتی فعالیتهای مربوط به اختراع و اکتشاف
- معافیت مالیاتی فعالیتهای تولید، معدنی و گردشگری
- معافیتهای مالیاتی مربوط به بخش هزینههای درمان
- معافیت مالیاتی سود حاصل از تأمین مالی پروژهها
- معافیت مالیات بر حقوق کارگران و کارمندان
- معافیت مالیاتی فعالیتهای فرهنگی و هنری
- معافیت مالیاتی جوایز علمی و پژوهشی
- معافیت مالیاتی عبور ترانزیت کالاها
- معافیت مالیاتی بخشهای کشاورزی
- معافیت مالیاتی فعالیتهای آموزشی
- معافیت مالیاتی بخش صنایع دستی
- معافیت مالیاتی بخشهای تعاونی
- معافیت مالیاتی سپردههای بانکی
- معافیت مالیاتی مهریه و جهیزیه
انواع معافیتهای مالیاتی برای سرمایهگذاران مناطق کمتر توسعه یافته
سرمایهگذاری در مناطق کمتر توسعه یافته یکی از مصادیقی بوده که در ماده ۱۳۲ قانون مالیاتهای مستقیم تحت شمول معافیت مالیاتی قرار گرفته است. در این ماده قید شده است که مالیات فعالیتهای تولیدی و معدنی اشخاص غیردولتی و همچنین درآمدهای خدماتی این اشخاص در حوزههای خدماتی بیمارستانها، هتلها و مراکز اقامتی گردشگری از تاریخ شروع فعالیت به مدت ۵ سال و در مناطق کمتر توسعه یافته به مدت ۱۰ سال با نرخ صفر مورد محاسبه قرار میگیرد.
منظور از مالیات نرخ صفر نیز این است که مودیان مالیاتی مکلف به تسلیم اظهارنامه مالیاتی، دفاتر قانونی، اسناد و همچنین مدارک حسابداری برای درآمدهای خود به سازمان امور مالیاتی هستند؛ اما پس از تعیین درآمد مشمول مالیات این مودیان، مالیات آنها با نرخ صفر درصد محاسبه خواهد شد. البته به منظور حمایت بیشتر از سرمایهگذاری در واحدهای موضوع این ماده در مناطق کمتر توسعه یافته علاوه بر دوره حمایت از طریق مالیات با نرخ صفر، حمایت دیگری نیز درنظر گرفته شده که این حمایت به شرح زیر است:
«مالیات سالهای پس از دوره محاسبه مالیات با نرخ صفر مذکور در صدر این ماده تا زمانی که جمع درآمد مشمول مالیات واحد به ۲ برابر سرمایه ثبت و پرداخت شده برسد مالیات همچنان با نرخ صفر درصد مورد محاسبه قرار خواهد گرفت و پس از آن نیز مالیات متعلقه متناسب با نرخ مقرر در ماده ۱۰۵ این قانون و تبصرههای آن محاسبه و اخذ میگردد.»
معافیتهای مالیاتی شرکتهای تعاونی روستایی، عشایری و کشاورزی
بحث معافیت مالیاتی شرکتهای تعاونی روستایی، عشایری و کشاورزی نیز در ماده ۱۳۳ قانون مالیاتهای مستقیم مورد اشاره قرار گرفته است که براساس مفاد آن، ۱۰۰ درصد درآمد صندوق حمایت از توسعه بخش کشاورزی، شرکتهای تعاونی روستایی، کشاورزی، عشایری، کارگری، صیادان و اتحادیههای آنها معاف از پرداخت مالیات است.
در تبصره این ماده شیوه کار با دقت بیشتری مورد بررسی قرار گرفته و مقرر شده است که دولت میبایست مالیات بردرآمد متعلق به سود ابرازی سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران که با تصویب مجمع عمومی به منظور سرمایهگذاری در شرکتهای تعاونی روستایی اختصاص داده شده را پس از وصول و واریز به حساب درآمد عمومی کشور از محل اعتبار ردیف خاصی که برای همین منظور در قانون بودجه کل کشور پیشبینی شده را در وجه سازمان مذکور مسترد کند.
البته توجه داشته باشید که معافیت مالیاتی این قبیل از شرکتهای تعاونی مشروط بر این موضوع بوده که براساس اساسنامه انحصاری مجموعه مجاز به استفاده از این قانون باشند و در صورتی که اثبات گردد شرکت مورد نظر برای شخص غیرعضو کالا یا مسکنی تامین کرده است، براساس قانون عمل وی تخلف از قانون بوده و باید جریمه آن را بپردازد. شرکتهای تعاونی روستایی میبایست دارای اعضایی از ساکنان روستا باشند و هر یک از اعضا که ساکن در روستا نیست باید متناسب با سهم خود در این شرکت مالیات پرداخت کند.
معافیتهای مالیاتی شرکتهای استارت آپ
موضوع دیگری که در بحث معافیت مالیاتی مطرح میگردد به مالیات شرکتهای نوظهور و نوپا یا اصطلاحاً استارت آپ مربوط میشود. اگر شرکت استارتاپ محصول یا خدماتی را به مردم جامعه ارائه کند، مشمول این قانون خواهد شد و همچنین دیگر سهامدارن شرکت که اصطلاحاً کارفرما تلقی میشوند نیازی به این که برای کارکنان خود حق بیمه تامین اجتماعی پرداخت کنند، نخواهند داشت. این شرکتها میتوانند تا ۲ سال هزینه بیمه را کاهش دهند؛ در واقع براساس ماده ۵ قانون مالیاتهای مستقیم، شرکتهایی که به تازگی راهاندازی شدهاند به دلیل استخدام موقت افراد نباید مالیات پرداخت کنند.
اگر به سیر تاریخی موضوع نگاهی داشته باشیم متوجه خواهیم شد که قبلاً استارتآپها با ۳ نفر موسس راهاندازی شده و پس از چند ماه افراد دیگری نیز به این گروه ۳ نفره اضافه میشدند. حال اگر این افراد تازه وارد میتوانستند در مدت زمان تعیینی به هدفی که شرکت برای آنها مشخص کرده دست پیدا کنند، در چنین حالتی بخشی از سهام شرکت را دریافت میکردند. این رفتار در آن سالها از سوی شرکتهای بیمه تخلف محسوب شده و این شخص حقوقی جریمه میشد؛ چراکه نوع همکاری موقت و کوتاه مدت از نظر سازمان بیمه مورد قبول قرار نگرفته است.
این موضوع در حال حاضر با تغییراتی چشمگیر مواجه شده و شرکتها باید کارورزان استخدام شده را تا ۲ سال مورد حمایت خود قرار داده و در این بازه زمانی نیز نیازی به پرداخت حق بیمه ندارند؛ چراکه دولت خود این هزینه را پرداخت میکند و علت انجام چنین کاری نیز حمایت از استارتآپها و کسبوکارهای نوپا بوده است.
معافیتهای مالیاتی بیمه عمر در قانون
در بحث بیمه عمر میان افراد متقاضی دریافت این بیمه و شرکت ارائه دهنده آن یک قرارداد منعقد شده و متناسب با این قرارداد مبلغی از سمت موسسه به شخص ذینفع پرداخت خواهد شد. براساس ماده ۱۳۶ قانون مالیاتهای مستقیم، کلیه وجوه پرداخت شده از سوی بیمه به ذینفعان بیمه عمر دارای معافیت مالیاتی است.
معافیت مالیاتی مدارس خاص نگهداری معلولین ذهنی
ماده ۱۳۴ قانون مالیاتهای مستقیم به موضوع معافیت مالیاتی مدارس خاص نگهداری از معلولین ذهنی اختصاص پیدا کرده است و مقرر شده که کل درآمد حاصل از تعلیم و تربیت کودکان و افراد دارای معلولیت ذهنی به دست آمده در مدارس غیرانتفاعی تماماً مشمول معافیت مالیاتی خواهد شد و در این میان تفاوتی در مقطع تحصیلی فرد وجود نخواهد داشت. البته لازم به ذکر است که این مراکز صرفاً زمانی میتوانند از این معافیت مالیاتی برخوردار شوند که قبلاً از مراکز مربوطه پروانه فعالیت را دریافت کرده باشند.
لازم به ذکر است که علاوه بر مراکز تعلیم و تربیت معلولان ذهنی، مراکز ورزشی نیز که از طرف سازمان تربیت بدنی کشور مجوز فعالیت دریافت کردهاند نیز تحت شمول این قانون قرار گرفته و معاف از پرداخت مالیات هستند. به بیان ساده، دولت از کلیه مشاغلی که برای رفاه قشر ویژهای از مردم جامعه ایجاد شدهاند را مورد حمایت قرار میدهد که این حمایت را با عدم دریافت مالیات نشان داده است.
البته این معافیت مالیاتی دارای شرطی بوده و آن شرط این که بر درآمد این سازمانها و مراکز نظارت مستمری صورت میپذیرد و این موسسات باید حداقل ۱۰ درصد از مددجویان خود را بدون دریافت دستمزد از کسانی انتخاب کنند که از طرف سازمان بهزیستی معرفی شدهاند.
قانون معافیتهای مالیاتی اماکن زیارتی و مذهبی
در ماده ۱۳۹ قانون مالیاتهای مستقیم به موضوع معافیت مالیاتی اماکن زیارتی و مذهبی اشاره شده است و تمامی موقوفات، نذورات، کمکهای نقدی و غیرنقدی به آستانه حضرت معصومه، آستان قدس رضوی، آستان حضرت احمد بن موسی، آستان حضرت شاه عبدالعظیم حسنی، حسینیهها، مساجد، استان امام خمینی و دیگر بقاع متبرکه مشمول این قانون میشوند. لازم به ذکر است تصمیم این که کدام یک از بقاع متبرکه میتواند تحت این معافیت مالیاتی قرار بگیرد بر عهده سازمان اوقاف و امور خیریه قرار گرفته است. البته علاوه بر موارد یاد شده در فوق هدایا و کمکهای دیگری نیز تحت معافیت مالیاتی قرار میگیرند که به شرح زیر هستند:
کمکهای نقدی و غیرنقدی به سازمان هلال احمر |
هدایا و کمکهای نقدی و غیرنقدی به صندوقهای پسانداز بازنشستگی، سازمان بیمه درمانی و سازمان تأمین اجتماعی |
هدایا و کمکهای نقدی و غیرنقدی به موسسات خیریه |
هدایا و کمکهای نقدی و غیرنقدی به مدارس علوم اسلامی (بسته به نظر شورای مدیریت حوزه علمیه قم) |
کمکها، هدایا و موقوفات نقدی و غیرنقدی هیئتهای مذهبی |
کمکها و هدایای نقدی و غیرنقدی به نهادهای انقلابی (به تشخیص هیئت وزیران) |
درآمد موقوفات عام که مطابق با شرع باید در موارد خاص مورد استفاده قرار بگیرند. |
درآمد اشخاصی که از طریق خمس، زکات و وجوه بریه ولی فقیه به دست میآیند. |
معافیت مالیاتی سود ابرازی؛ ۵۰ درصد معافیت مالیاتی قانونی
متناسب با مفاده ماده ۱۳۸ قانون مالیاتهای مستقیم آن بخش از سود ابرازی شرکتهای تعاونی و خصوصی که با هدف بازسازی، نوسازی، توسعه و حتی تکمیل نمودن واحدهای صنعتی و معدنی مورد استفاده قرار میگیرد یا برای احداث و ایجاد واحدهای جدید معدنی و صنعتی در نظر گرفته شده مشمول معافیت ۵۰ درصدی در پرداخت مالیات خواهد شد. البته لازم به ذکر است که شرط استفاده از این معافیت مالیاتی این است که قبلاً اجازه تکمیل، توسعه و ایجاد واحدهای جدید در قالب نوعی سرمایهگذاری از پیش تعیین شده بوسیله وزارتخانه صادر گردد.
معافیت مالیاتی؛ راهی برای کاهش هزینهها و افزایش سود
همان طور که در مطالب فوق مشاهده کردید، هرچند با وجود الزام و اجبار در پرداخت مالیات به دولت، برخی از کسبوکارها و بخشی از داراییهای اشخاص بنابهدلایلی تحت شمول معافیت مالیاتی قرار گرفته و به دلیل خروج موضوعی از قانون الزامی به پرداخت مالیات نداشته یا مالیات کمتری پرداخت میکنند. این که چه کسانی تحت شمول این معافیت مالیاتی قرار میگیرند امری تخصصی بوده و نیازمند داشتن دانش کافی در زمینه قوانین مالیاتی است. اگر شما هم جزو آن دسته از افرادی هستید که به دنبال طرق قانونی برای کاهش مالیات پرداختی خود هستند، میتوانید با کارشناسان ما در مجموعه رایان محاسب تماس بگیرید و از راهنمایی کارشناسان مجرب ما که دارای سالها تجربه عملی در زمینه خدمات مالیاتی هستند کمک بگیرید.
سوالات متداول
آیا تمامی افراد میتوانند تحت شمول معافیت مالیاتی قرار گرفته و مالیات پرداخت نکنند؟
در صورتی که در یکی از دستهها ذکر شده برای معافیت مالیاتی قرار بگیرید پاسخ به این سوال مثبت خواهد بود.
آیا هزینههای درمانی افراد و خانوادهها نیز معاف از پرداخت مالیات است؟
براساس ماده ۱۳۷ قانون مالیاتهای مستقیم هزینه خدمات درمانی خانوادهها معاف از مالیات در نظر گرفته شده است.
آیا در بحث معافیت مالیاتی ارسال اظهارنامه مالیاتی الزامی است؟
بله، براساس تبصره ۲ ماده ۱۱۹ قانون برنامه پنجم توسعه برای برخورداری از هرگونه معافیت مالیاتی باید در موعد مقرر قانونی اظهارنامه مالیاتی خود را ارائه کنید.